Prolaktin Hormonu(süt hormonu) Nedir?
Prolaktin (prolactin) insanlarda beyinin arka kısmında hipofiz adı verilen bir bölgeden salgılanan bir hormondur. Başlıca fonksiyonu doğum sonrası süt üretimidir. Kandaki normal değer aralığı 10-25 ng/ml'dir. Normal olarak kan dolaşımında küçük miktarlarda bulunmaktadır. (erkeklerin kan dolaşımında da bulunur) Prolaktin inhibe edici faktör (dopamin) adındaki bir diğer hormon tarafından kontrol altında tutulmaktadır.
Prolaktin hormonu salgısı arttığı zaman gereksiz süt salınımına (buna galaktore denmektedir) ve adet düzensizliğine sebep olur. Bazen klinik olarak şikayetler olsa bile kan testlerinde hormon düzeyleri normal çıkmaktadır, bunun nedeni laboratuvar yöntemleri ile ölçülemeyen prolaktin alt türlerinin olmasıdır ve bunların da laboratuvarda tespit edilememesidir. Prolaktin fazlalığı kadınların önemli bir kısmında adet gecikmeleri , adet düzensizliği ve memelerden süt gelmesi durumu görülür.
Süt Hormonu Yükselmesi (Hiperprolaktinemi) Prolaktin vücutta süt üretimini sağlayan hormondur. Kadın gebe kaldığında yükselen hormonlar prolaktini uyararak memelerden süt üretimini gerçekleştirirler. Bazı kadınlarda kolostrum adı verilen erken süt memelerden henüz gebelik döneminde doğum olmadan da salgılanabilir ve bunun normal olduğu düşünülmektedir. Prolaktin hormonu, gebelik olmadan da belirli düzeylerde kadın üreme organlarının gelişimi ve fonksiyonu için gereklidir. Bu hormon beynimizin alt kısmındaki hipofiz denilen organdaki bazı hücrelerce üretilir ve kana salınır. Yine beynimizin hipotalamus denilen kısmından salgılanan Dopamin adı verilen bir başka maddenin salınımıyla kontrol altında tutulur.
Hiperprolaktinemi, hamile olmayan kadınların ve erkeklerin kanında çok fazla prolaktin bulunması durumudur. Bu, kadınlarda yumurtlama sonrası vücuttaki progesteron üretiminde düşüşle sonuçlanır. Bu da düzensiz yumurtlamayla ve seyrek adet periyotlarıyla sonuçlanabilmektedir. Adetlerin tamamen kesilmesine ve galaktore adı verilen memede süt üretimine neden olabilmektedir.
Erkeklerde de galaktore olabilmektedir. Erkekte yüksek prolaktin seviyesi iktidarsızlıkla, cinsel istekte azalmayla ve kısırlıkla sonuçlanabilmektedir.
Hiperprolaktinemi oldukça yaygındır. Adet periyotları durmuş ve düşük FSH seviyesine sahip üreme çağındaki kadınların üçte birinde hiperprolaktinemi görülmektedir. Kadınların % 90’ ında galaktore ve hiperprolaktinemi görülmektedir.
Hiperprolaktinemiye (Süt hormonu) yüksekliğine yol açan durumlar nelerdir?
Adet düzensizlikleri (az adet olma, seyrek adet olma, adet olamama)
Meme ucu akıntısı (gebelik dışında süt gelmesi = galaktore)
Yumurtlamanın bozulmasına bağlı olarak gebe kalamama (kısırlık) görülebilir
Belli ilaçlar (yaygın olarak reçete edilen antidepresanlar, anti-psikotik ve hipertansiyon ilaçları gibi)
Şifalı bitkiler (çemen, rezene tohumları ve kırmızı yonca)
Hipofizer tümörler. Bunlar genellikle çok küçüktürler fakat hiperprolaktinemi vakalarının yaklaşık % 30’ unun sebebi olarak gösterilmektedir.
Tüm hiperprolaktinemi vakalarının yaklaşık üçte birinde sebep bulunamamaktadır.
Uyku (prolaktin geceleri en yüksek seviyededir)
Hipotiroidizm veya düşük aktiviteli tiroit
Belli gıdalar
Egzersiz
Stres
Hiperprolaktinemi Nasıl Teşhis Edilmektedir?
Adet görmüyorsanız veya adetleriniz düzensizse, memelerinizde süt üretimi varsa veya hamile kalmada problemleriniz varsa, doktorunuz kan prolaktin seviyesini ölçmek için kan testi isteyebilir. Eğer yüksek çıkarsa doktorunuz genellikle aç karnına ve stresli değilken ikinci bir test daha isteyecektir. Eğer seviye hala yüksekse, doktorunuz tiroit ve böbrek problemlerini elemek için testler yapacaktır. Eğer tiroit ve böbrek fonksiyonları normalse, bu duruma neden olabilen hipofiz tümörlerini manyetik rezonans görüntüleme (MRI) veya kompüterize aksiyal tomografi (CT scan) teşhis edebilmektedir. Eğer MRI veya CT scan bir gelişim ortaya çıkarırsa, bu büyüklüğüne göre sınıflandırılacaktır. Eğer küçükse, mikroadenom olarak adlandırılır. Eğer büyükse (çapı 1 cm’ den büyük ise) makroadenom olarak adlandırılır.
Prolaktin seviyesi ölçümü nasıl yapılmalıdır?
Prolaktin hormon testi sabah saat 09:00-10:00 arasında yapılmalı,
Hormon testinden önce özellikle birkaç gün süreyle cinsel ilişkide bulunmamalı, (bir önceki 24 saat cinsel ilişki olmamalı)
Prolaktin testi st öncesi birkaç gün meme uyarımından ve özellikle meme ucu uyarımından kaçınılmalı, kan mutlaka sabah aç karna kan alınmalı,
Testin sabahı cinsel ilişkide bulunmamalı,
Uykusuz olunmamaya özen gösterilmelidir
Mümkünse aç olunmalı
Test öncesi birkaç gün meme uyarımından kaçınılmalı, (dar sütyen giyilmemeli,göğüsler yıkamak için dahi ovulmamalıdır),
Prolaktin hormonu yüksekliği tedavisi nasıl yapılır?
Hiperprolaktinemide şikayet ve bulgulara göre tedavi seçeneği vardır, eğer tek sorun galaktore ise genelde tedavi gerektirmez. Tedavi hiperprolaktinemi nedenine bağlı olmaktadır. Eğer doktorunuz bir neden belirleyemezse veya hipofizde mikroadenom veya makroadenomunuz varsa başlıca tedavi ilaç tedavisidir.
Prolaktin hormonu seviyesine göre tedavi planlanır (parlodel, dostinex gibi..) Eğer değer 100 ng/ml'den yüksek bulunur ise hipofizde sorun olabileceğinden ileri tetkik gerekir.Tedavi siz gebe kalana kadar devam etmektedir. Hamile kaldığınızda ilaç tedavisinin kesilmesi durumunu hekiminizle konuşmalısınız.
Ameliyat nadiren gerekmektedir (sadece ilaç tedavisiyle iyileşmeyen büyük hipofiz tümörleri için). Daha büyük hipofiz tümörlerinde ara sıra MRI veya CT scan yapılmalıdır. Eğer hipotiroidizminiz varsa, doktorunuz bunu prolaktin seviyesini normale döndürmesi gereken tiroit replasman ilaçları ile tedavi edecektir. Eğer yüksek prolaktinden aldığınız ilaç veya ilaçlar sorumlu ise, doktorunuz size başka bir seçenek bulmak için çalışacaktır. Bazı durumlarda östrojen seviyesinin normale dönmesi için hormon tedavisi gerekebilmektedir.
Bilinmesi Gereken Terimler:
Galaktore: Erkelerde veya hamile olmayan kadınlarda memelerde süt salgılanması durumu.
Hiperprolaktinemi: Kan prolaktin seviyesinin çok yüksek olması durumu.
Hipotiroidizm: Aktivitesi düşük tiroit.
Makroadenom: Prolaktin salgılanmasına neden olan büyük hipofizer tümör (1cm).
Mikroadenom: Daha küçük hipofizer tümör.
Hipofiz: Beynin alt kısmında yer alan ceviz büyüklüğünde bir salgı bezidir ve üreme ve büyümeyle ilgili çeşitli hormonlar salgılamaktadır.
Prolaktin: Süt üretimini ve meme gelişimini kontrol eden, hipofiz tarafından üretilen bir hormon.
Prolaktin inhibe edici faktör (PIF): Prolaktin salgılanmasını engelleyen bir hormon (dopaminin PIF olduğuna inanılmaktadır).
